A text by Arie Elshout in a leading Dutch newspaper, for which I was interviewed.
EU-leiders spreken over uitbreiding met BalkanlandenIn de Bulgaarse hoofdstad Sofia spreken de EU-leiders over uitbreiding met zes Balkanlanden. Bulgarije zelf is nog altijd een zorgenkind. Maar om de Balkan nu aan de Russen te laten?
Mei 2018. Een protest in Sofia. Violet Dejanova staat vooraan in de koelte van de bomen. Ze is 23 en vertelt over haar lage loon, de hoge prijzen, de corruptie, de misdaad en het politieke gesjoemel. Leeftijdgenoten trekken massaal weg, maar de jonge journalist blijft en protesteert. Tegen de leefomstandigheden? Nee, tegen een publicist die Vasil Levski heeft belasterd, de grote Bulgaarse held uit… de 19de eeuw. In het armste land van Europa, aan de uiterste rand van de Europese Unie, hebben ze zo hun eigen prioriteiten.
Op een protestbord draagt Violet een portret van Levski met zich mee. Hij bond de strijd aan tegen de Turkse overheersing van Bulgarije en werd in 1873 op 35-jarige leeftijd door de Turken opgehangen. Het is bijna 150 jaar geleden, maar in de Bulgaarse verbeelding is hij springlevend.
BALKANTOP
Op de EU-top in Sofia wordt vandaag gesproken over mogelijke uitbreiding met de zes westelijke Balkanlanden: Servië, Montenegro, Albanië, Macedonië, Bosnië-Herzegovina en Kosovo. De Europese Commissie wil dat de eerste landen al vanaf 2025 toetreden als ze aan de strenge eisen voldoen. Ook Polen, Italië, Bulgarije en Oostenrijk zijn vóór. Maar Nederland en ook Duitsland en Frankrijk zijn nog uitbreidingsmoe. De laatste Balkantop was in 2003. Toen hield de EU de boot af. Nu staat er meer spanning op de kwestie. Ook Rusland, Turkije en China zijn actief in het gebied, dat in 2016 een sleutelrol speelde in het onder controle brengen van de vluchtelingenstroom.
Zo heeft elk van de 28 EU-landen zijn eigen historie, gevoeligheden en temperament. Om dat allemaal bijeen te houden, kost veel inspanning. Voortdurend zijn er wrijvingen. Maar de plannen voor een volgende uitbreiding liggen alweer klaar.
Vandaag is in Sofia een top van de Europese regeringsleiders, waar gesproken wordt over een eventueel lidmaatschap van de landen op de westelijke Balkan: Servië, Montenegro, Albanië, Macedonië, Bosnië en Kosovo. Zouden zij zich allemaal kwalificeren, dan kan de EU na het vertrek van Groot-Brittannië uitgroeien tot 33 landen. De Europese Commissie in Brussel wil dat, maar de oude lidstaten in Noordwest-Europa staan niet te juichen. Er zijn nog zoveel problemen met Bulgarije en Roemenië, de in 2007 toegetreden oostelijke Balkanlanden, dat zij huiverig zijn voor een nieuwe uitbreidingsronde. Liever niet zes nieuwe Bulgarijes erbij, is het sentiment.
Vanuit West-Europese optiek is dat begrijpelijk, dat beseft Daniel Smilov ook wel. In zijn kale kamer op de universiteit van Sofia blijft de politicoloog beleefd glimlachen. Maar hij is ook enigszins beledigd over de neiging van de West-Europeanen om Europa exclusief met henzelf te vereenzelvigen. Alsof alleen zij het recht hebben te definiëren wat Europa is. Wij hebben altijd deel uitgemaakt van de Europese geschiedenis, zegt Smilov. ‘Wij hoorden tot de wereld van Byzantium. Constantijn de Grote bezocht hier de warmwaterbronnen. De slaaf en opstandelingenleider Spartacus kwam uit deze contreien, uit Thracië.’
Bulgarije is als halfjaarlijks EU-voorzitter ook een van de grote pleitbezorgers van uitbreiding met de westelijke Balkan. Het land wordt nog weleens wantrouwend bekeken vanwege zijn goede banden met de Russen, die graag wat zand gooien in de Europese machine. Maar niemand hoeft bang te zijn dat de Bulgaren in deze kwestie zullen fungeren als Russisch paard van Troje, meent Dimitar Bechev, een andere Bulgaarse Balkan-expert.
Abominabele cijfers
Het probleem met Bulgarije is wel dat het voor uitbreidingsceptici fungeert als voorbeeld hoe problematisch het toelaten van nieuwe lidstaten kan zijn. Het scoort abominabel in sommige statistieken. In de jaren tachtig telde het negen miljoen inwoners, nu zeven miljoen, mede als gevolg van emigratie. De VN voorspellen dat de bevolking in 2050 met nog eens 27,9 procent zal zijn gedaald. Het is het corruptste EU-land volgens corruptiebestrijder Transparency International. En op de persvrijheidsindex van Reporters without Borders staat het land op de 111de plaats, het laagst van alle EU-landen.
In de EU wordt geklaagd dat er indertijd beter onderhandeld had moeten worden met de Bulgaren, dan had men nu minder achterstallig werk gehad. Smilov meent dat je niet alleen moet kijken naar wat er nog moet gebeuren maar ook naar wat er al gebeurd is. Veel, volgens hem. ‘In 1996 zat Bulgarije financieel aan de grond. De munt en het bankenstelsel waren ingestort. Er was hyperinflatie. Wie toen gezegd had dat wij over tien jaar zouden toetreden tot de EU, was voor gek verklaard. We begonnen vanaf nul, maar maakten de achterstand ongedaan. Het vooruitzicht van een EU-lidmaatschap had daarbij een mobiliserend effect.’
Hij wijst erop dat de levensstandaard snel beter wordt. Over tien jaar, hoopt hij, zal Bulgarije op 70 procent zitten van het EU-gemiddelde, vergelijkbaar met Portugal. Hij steunt het streven van premier Bojko Borisov om toe te treden tot de euro. ‘Onze munt, de lev, is gekoppeld aan de euro. Wij hebben een van de kleinste staatsschulden, wij zijn financieel zeer gedisciplineerd, we zijn geen Griekenland.’
Een EU-bron bevestigt dat Bulgarije een ander land is geworden. Economie en infrastructuur worden beter. Maar: ‘Op het gebied van corruptie en rechtspraak is nog ongelooflijk veel mis. In tegenstelling tot Roemenië is er nog niemand veroordeeld wegens corruptie. Met grote zaken gebeurt niks, door verstrengeling van politieke en publieke belangen. De media schrijven er steeds minder over, de meeste zijn eigendom van één oligarch.’
Aanslag op de paus
Voor West-Europeanen is Bulgarije een Europese rafelrand. In de Koude Oorlog hoorde het tot het Sovjetblok. Het communistische regime liet een dissident in Londen vermoorden met een gifpijl uit een paraplu. De geheime dienst werd beschuldigd van betrokkenheid bij de aanslag op paus Johannes Paulus II. De bekendste Bulgaar in de jaren negentig was Hristo Stoitsjkov, de dionysische Barcelonaspeler die zo opvliegend was dat zelfs Johan Cruijff hem amper in het gareel kon houden.
Bulgarije mag dan zo zijn exotische kanten hebben en vanuit westerse optiek in een Europese achterhoek liggen, het neemt van oudsher een strategische plek in op het kruispunt tussen Europa en Azië. Het kreeg daardoor te maken met grote mogendheden: Byzantium, het Ottomaanse Rijk, Rusland en nu de EU. Het verleden is terug te zien in Sofia. Als dank dat de Russen hen in 1877 bevrijdden van vijf eeuwen Turkse overheersing trokken de Bulgaren een kathedraal en een ruiterstandbeeld op, als eerbetoon aan respectievelijk Aleksandr Nevski, stichter van het Russische rijk, en tsaar Aleksandr II. De gouden koepels van de kathedraal glimmen oogverblindend in de zon. Maar het is niet alleen verleden, het is ook heden.
De Balkan is opnieuw inzet van een geopolitiek steekspel. Rusland probeert via zijn Slavische en orthodoxe geestverwanten zijn invloed in het gebied te herwinnen. Turkije doet hetzelfde via de lokale, uit de Ottomaanse tijd stammende moslimgemeenschappen. Zelfs China is er actief.
Het zou een van de redenen zijn voor de Europese Commissie om vaart te zetten achter de toetreding van de westelijke Balkan. Het gebied wordt omsloten door EU-landen. Laat je dit braak liggen, dan gaat het ‘rotten’, zegt Smilov, en wordt het een eiland binnen de EU dat afhankelijk is van Rusland, zegt de EU-bron.
Dimitar Bechev is er niet zo bang voor. ‘Rusland is economisch geen concurrent. Het heeft geen geld en geen plan. Het wil Europa alleen het leven zuur maken. Zoals de EU zich mengde in de Oekraïense achtertuin van Rusland, zo doen de Russen nu hetzelfde bij de EU op de Balkan’, zegt Bechev.
Toetreding tot Europa is voor het gebied de enige realistische optie. De inwoners stemmen al met de voeten. Ze werken in Italië of Griekenland. Vrijwel niemand emigreert naar Rusland of studeert er. De kandidaatlanden zijn gebrekkige democratieën, maar wees niet bang voor nieuwe Bulgarijes, is de boodschap van Bechev en Smilov. De lessen van die toetreding zijn geleerd. Zie het lidmaatschap ook als eerste stap: als ze binnen zijn, kun je ze beter controleren. Ook Bulgarije knapt daar ondanks alle nog bestaande tekortkomingen van op.
Volgens de twee experts moet Noordwest-Europa het bredere plaatje zien. Het is in zijn belang greep te houden op de Balkan vanwege vluchtelingenstromen, terroristenbewegingen, misdaad en andere vormen van instabiliteit. Kritiek vinden gewone Bulgaren heel goed. Het dwingt hun regering de misstanden aan te pakken. Het helpt Violet verder te komen in de 21ste eeuw.
Няма коментари:
Публикуване на коментар